تارتاریک اسید |Tartaric acid

تارتاریک اسید |Tartaric acid

تارتاریک اسید |Tartaric acid یکی از اسیدهای آلی طبیعی است که در بسیاری از میوه‌ها به‌ویژه در انگور یافت می‌شود. این ترکیب شیمیایی با فرمول مولکولی C₄H₆O₆، به‌صورت پودر سفیدرنگ و بلورین بوده و طعمی اسیدی و اندکی تند دارد. اسید تارتاریک نقش مهمی در تعیین طعم، پایداری و کیفیت محصولات غذایی و نوشیدنی‌ها، به‌ویژه در صنایع شراب‌سازی، آب‌میوه‌گیری و شیرینی‌پزی دارد.

از نظر شیمیایی، این اسید یکی از ایزومرهای اسید دی‌هیدروکسی‌سوکسینیک است و دارای دو گروه عاملی کربوکسیلیک و دو گروه هیدروکسی است که همین ساختار باعث خاصیت آنتی‌اکسیدانی و توانایی بالای آن در ایجاد کمپلکس با فلزات می‌شود.

خواص فیزیکی

• حالت فیزیکی: جامد بلوری، بی‌رنگ یا سفید

• طعم: اسیدی، تند و اندکی گس

• بو: بدون بو (بی‌بو)

• فرمول شیمیایی: C₄H₆O₆

• جرم مولکولی: حدود 150.09 گرم بر مول

• نقطه ذوب: بین ۱۶۸ تا ۱۷۰ درجه سانتی‌گراد

• نقطه جوش: در دمای بالا تجزیه می‌شود و نقطه جوش مشخصی ندارد

• چگالی: حدود 1.76 گرم بر سانتی‌متر مکعب در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد

• انحلال‌پذیری:

  • به‌خوبی در آب و اتانول حل می‌شود

  • در اتر و کلروفرم تقریباً نامحلول است

• پایداری: در شرایط معمولی پایدار است، اما در برابر حرارت زیاد یا در محیط‌های قلیایی ممکن است تجزیه شود.

• ساختار کریستالی: معمولاً به‌صورت بلورهای مونوکلینیک متبلور می‌شود.

خواص شیمیایی

1. خاصیت اسیدی

• اسید تارتاریک دارای دو پروتون قابل واگذاری است (دی‌پروتیک) و می‌تواند دو مرحله یونش در محلول آبی انجام دهد.

• در محلول‌های آبی با فلزات قلیایی واکنش داده و نمک‌های تارتارات (مانند پتاسیم تارتارات یا سدیم تارتارات) تشکیل می‌دهد.

2. واکنش با بازها

• با بازهای قوی (مانند سدیم هیدروکسید) واکنش داده و نمک‌های محلول در آب تولید می‌کند.

3. واکنش با فلزات و اکسیدهای فلزی

• به دلیل داشتن گروه‌های هیدروکسی، می‌تواند با یون‌های فلزی مانند کلسیم، مس و آهن ترکیب شده و کمپلکس‌های پایدار ایجاد کند.

• این ویژگی باعث می‌شود در فرآیندهای شیمیایی و متالورژیکی به‌عنوان عامل کاهنده یا عامل کمپلکس‌ساز مورد استفاده قرار گیرد.

4. خاصیت نوری (Optical Activity)

• اسید تارتاریک در طبیعت به صورت ایزومر نوری چپ‌گرد (L) وجود دارد که توانایی چرخاندن صفحه نور قطبیده را دارد.

• این خاصیت باعث می‌شود در مطالعات شیمی آلی و داروسازی اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

5. رفتار در برابر حرارت

• در دمای بالا، اسید تارتاریک تجزیه شده و ترکیباتی مانند اسید پیروتارتاریک و دی‌اکسید کربن تولید می‌کند.

6. واکنش با الکل‌ها

• در حضور کاتالیزورهای اسیدی، می‌تواند با الکل‌ها واکنش داده و استرهای تارتارات ایجاد کند که در صنایع شیمیایی و عطریات کاربرد دارند.

کاربردها

1. صنایع غذایی و نوشیدنی

• یکی از پرکاربردترین تنظیم‌کننده‌های اسیدیته (pH) در تولید مواد غذایی و نوشیدنی‌ها است.

• در صنایع شیرینی‌پزی، همراه با بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین) برای افزایش پف و تردی محصولات پخته‌شده به کار می‌رود.

• به‌عنوان افزودنی آنتی‌اکسیدان و پایدارکننده رنگ در آب‌میوه‌ها، ژله‌ها و نوشیدنی‌های گازدار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• در صنعت شراب‌سازی برای تنظیم اسیدیته و بهبود طعم و شفافیت نوشیدنی به‌کار می‌رود.

2. صنعت داروسازی

• در ترکیب قرص‌ها و پودرهای جوشان (Effervescent tablets) به‌همراه بی‌کربنات سدیم استفاده می‌شود تا انحلال‌پذیری دارو افزایش یابد.

• به‌عنوان عامل پایدارکننده در برخی داروهای مایع و ترکیبات تزریقی استفاده می‌گردد.

• در تولید داروهای ملین و مکمل‌های معدنی نیز نقش کمکی دارد.

3. صنایع آرایشی و بهداشتی

• به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی و تنظیم pH، در کرم‌ها، لوسیون‌ها و ماسک‌های صورت برای بهبود بافت پوست و لایه‌برداری ملایم کاربرد دارد.

• در ترکیبات محصولات ضدپیری و روشن‌کننده پوست به کار می‌رود.

4. صنعت شیمی و متالورژی

• به‌عنوان عامل کمپلکس‌ساز برای جداسازی و تثبیت یون‌های فلزی در محلول‌ها استفاده می‌شود.

• در فرآیندهای آبکاری و تمیزکاری فلزات کاربرد دارد.

• از مشتقات آن در تهیه رزین‌ها، رنگ‌ها و ترکیبات شیمیایی آلی بهره گرفته می‌شود.

5. کاربردهای آزمایشگاهی و صنعتی دیگر

• در تیتراسیون‌های شیمیایی به‌عنوان معرف یا پایدارکننده استفاده می‌شود.

• در صنایع نساجی و چرم‌سازی برای تنظیم pH محلول‌های رنگرزی و دباغی کاربرد دارد.

• در صنایع عکاسی قدیمی برای تهیه محلول‌های ظهور و ثبوت مورد استفاده قرار می‌گرفت.

جهت مشاهده مواد شیمیایی بیشتر به سایت مال کالا مراجعه نمایید.