فنول فتالئین |Phenolphthalein

فنول فتالئین |Phenolphthalein

فنول فتالئین |Phenolphthalein یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین معرف‌های شیمیایی در علم شیمی است. که به عنوان شاخص pH (شاخص اسیدی و بازی) در واکنش‌های تیتراسیون به کار می‌رود. این ترکیب آلی، جزو خانواده فتالئین‌ها بوده و دارای فرمول شیمیایی C₂₀H₁₄O₄ می‌باشد.

در محیط‌های اسیدی بی‌رنگ است و در محیط‌های بازی قوی به رنگ صورتی تا قرمز تغییر می‌کند. این تغییر رنگ به دلیل تغییر ساختار مولکولی و یونیزاسیون گروه‌های هیدروکسیل و کربونیل در مولکول رخ می‌دهد.

خواص فیزیکی

این ماده ترکیبی آلی و جامد است. که به صورت پودر بلوری سفید یا سفید مایل به زرد مشاهده می‌شود. این ماده در دمای اتاق بی‌بو بوده و ظاهری بی‌رنگ دارد. نقطه ذوب این ماده بین ۲۵۸ تا ۲۶۲ درجه سانتی‌گراد است. و پیش از رسیدن به نقطه جوش، دچار تجزیه حرارتی می‌شود؛ بنابراین نقطه جوش مشخصی برای آن تعریف نمی‌شود.

چگالی فنول فتالئین در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد حدود ۱.۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. این ماده به‌طور معمول در آب بسیار کم‌محلول است. اما در حلال‌های آلی مانند الکل، استون و اتر به‌خوبی حل می‌شود. فنول فتالئین در محلول‌های آبی، بسته به میزان اسیدی یا بازی بودن محیط، تغییر رنگ می‌دهد. در محیط‌های اسیدی و خنثی، بی‌رنگ باقی می‌ماند، اما با افزایش pH و در محیط‌های قلیایی، به رنگ صورتی تا قرمز تیره درمی‌آید. نقطه تغییر رنگ آن در محدوده‌ی pH حدود ۸.۲ تا ۱۰ است.

خواص شیمیایی

• واکنش با محیط اسیدی و بازی:
  فنول فتالئین در محیط‌های اسیدی و خنثی به صورت مولکول غیر یونیزه و بی‌رنگ وجود دارد. اما با افزایش pH و در محیط‌های قلیایی، ساختار مولکولی آن تغییر یافته و به فرم یونیزه تبدیل می‌شود که باعث ایجاد رنگ صورتی تا قرمز می‌شود. این تغییر ساختار ناشی از باز شدن حلقه لاکتونی در مولکول فنول فتالئین است.

• پایداری شیمیایی:
  در شرایط معمول آزمایشگاهی، فنول فتالئین پایدار است، اما در دماهای بسیار بالا یا تحت تابش نور شدید ممکن است دچار تجزیه شود.

• واکنش‌های اکسیداسیون و کاهش:
  فنول فتالئین به طور معمول در واکنش‌های اکسیداسیون و کاهش شرکت نمی‌کند، اما در برخی شرایط خاص ممکن است به عنوان معرف در واکنش‌های شیمیایی حضور یابد.

• قابلیت تشکیل کمپلکس:
  به دلیل وجود گروه‌های هیدروکسیل و کربونیل در ساختار خود، فنول فتالئین می‌تواند با برخی فلزات کمپلکس‌هایی تشکیل دهد، اگرچه این ویژگی در کاربردهای شاخص pH آن کمتر مطرح است.

• واکنش با عوامل شیمیایی:
  فنول فتالئین در حضور اسیدهای قوی و بعضی حلال‌های خاص ممکن است به تدریج تخریب شود، بنابراین در نگهداری آن باید از تماس طولانی مدت با مواد خورنده خودداری کرد.

کاربردها

• شاخص pH در آزمایشگاه‌ها:
  اصلی‌ترین کاربرد فنول فتالئین به عنوان یک شاخص اسید-باز در واکنش‌های تیتراسیون است. این ماده با تغییر رنگ در بازه pH حدود ۸.۲ تا ۱۰، به شناسایی نقطه پایانی واکنش کمک می‌کند و به همین دلیل در آزمایشگاه‌های شیمی، آموزش‌های علمی و صنایع مختلف کاربرد گسترده‌ای دارد.

• آموزش‌های شیمیایی:
   به عنوان معرف تغییر رنگ pH، در آموزش مفاهیم اسیدی و بازی در مدارس و دانشگاه‌ها به کار می‌رود. و نقش مؤثری در تفهیم این مفاهیم ایفا می‌کند.

• استفاده در صنایع دارویی:
  در گذشته، این ماده به عنوان ملین (مسهل) مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما به دلیل نگرانی‌های مربوط به عوارض جانبی و احتمال سرطان‌زایی، استفاده دارویی آن محدود شده است.

• کاربردهای تحقیقاتی و صنعتی:
  در برخی فرایندهای شیمیایی و تحقیقاتی به عنوان معرف واکنش‌های شیمیایی، خصوصاً در تعیین قلیائیت محلول‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• تعیین کیفیت آب:
  در آنالیزهای شیمیایی مربوط به کیفیت آب و فاضلاب، فنول فتالئین به عنوان شاخص تغییر رنگ برای بررسی شرایط اسیدی یا بازی آب کاربرد دارد.

جهت مشاهده مواد شیمیایی بیشتر به سایت مال کالا مراجعه نمایید.