دی مانیتول |D(-)Manitol

دی مانیتول |D(-)Manitol

دی مانیتول |D(-)Manitolیک نوع الکل قندی (sugar alcohol) با فرمول شیمیایی C₆H₁₄O₆ است که در طبیعت به‌صورت گسترده‌ای در گیاهان، میوه‌ها و جلبک‌ها یافت می‌شود. این ترکیب از احیای مانوز یا فروکتوز به‌دست می‌آید. و در صنایع مختلفی از جمله داروسازی، صنایع غذایی و کشاورزی کاربرد دارد.

خواص فیزیکی

دی‌مانیتول ماده‌ای است جامد، بلوری و سفیدرنگ که در دمای اتاق پایدار بوده و ظاهری شبیه به شکر دارد. این ترکیب بی‌بو است و طعمی شیرین، اما ملایم‌تر از ساکارز (قند معمولی) دارد. به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکی خاص خود، در شرایط مختلف محیطی، مانند تغییرات دما و pH، پایداری مناسبی از خود نشان می‌دهد.

نقطه ذوب دی‌مانیتول در محدوده‌ی ۱۶۸ تا ۱۷۰ درجه‌ی سلسیوس قرار دارد و در دمای بالا پیش از آنکه به نقطه جوش برسد، دچار تجزیه حرارتی می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود برای فرمولاسیون‌هایی که نیاز به پایداری حرارتی دارند، مناسب باشد.

دی‌مانیتول به‌راحتی در آب حل می‌شود، اما در الکل‌هایی مانند اتانول، حلالیت آن محدود است. این ماده از چگالی نسبتاً بالایی برخوردار است (حدود ۱٫۵۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب) و در حالت خشک و بدون رطوبت، رطوبت‌پذیری بسیار پایینی دارد، به همین دلیل در تهیه قرص‌های فشرده کاربرد زیادی دارد.

خواص شیمیایی

• فرمول شیمیایی: C₆H₁₄O₆
  دی‌مانیتول دارای شش اتم کربن، چهارده اتم هیدروژن و شش اتم اکسیژن است.

• گروه‌های عاملی:
  وجود شش گروه هیدروکسیل (-OH) در ساختار دی‌مانیتول باعث می‌شود که این ترکیب دارای خاصیت قطبی بالا و قابلیت تشکیل پیوند هیدروژنی قوی باشد. این ویژگی در انحلال‌پذیری بالای آن در آب و واکنش‌پذیری با برخی عوامل شیمیایی نقش دارد.

• پایداری شیمیایی:
  دی‌مانیتول در برابر عوامل شیمیایی ملایم نسبتاً پایدار است و در محیط‌های خنثی یا کمی اسیدی/قلیایی، تغییر شیمیایی چشمگیری نشان نمی‌دهد. با این حال، در حضور عوامل اکسیدکننده قوی می‌تواند دچار اکسایش شده و به ترکیباتی مانند آلدهیدها یا اسیدهای آلی تبدیل شود.

• فعالیت نوری:
  دی‌مانیتول از نظر نوری فعال است و در شکل طبیعی خود به صورت ایزومر D- دیده می‌شود. این ویژگی در فرمولاسیون‌های دارویی اهمیت دارد، زیرا ایزومرهای نوری مختلف می‌توانند اثرات زیستی متفاوتی داشته باشند.

• رفتار در برابر گرما:
  در دماهای بالا، پیش از رسیدن به نقطه جوش، تجزیه می‌شود. فرآیند تجزیه معمولاً شامل از دست دادن آب و شکستن پیوندهای شیمیایی است که منجر به تولید ترکیبات فرار یا زغال‌مانند می‌شود.

• واکنش با مواد شیمیایی:
  دی‌مانیتول می‌تواند با اسیدها، بازها و برخی عوامل اکسیدکننده وارد واکنش شود. در حضور اسیدهای قوی، ممکن است دچار دهیدراسیون (از دست دادن مولکول آب) شود و در واکنش با اکسیدکننده‌هایی نظیر پرمنگنات پتاسیم، به ترکیبات اکسایش‌یافته تبدیل گردد.

کاربردها

۱. کاربرد در صنعت داروسازی

• ادرارآور (دیورتیک):
  دی‌مانیتول به‌صورت تزریقی برای کاهش فشار داخل جمجمه (در آسیب‌های مغزی) و فشار داخل چشم (در مواردی مانند گلوکوم حاد) به‌کار می‌رود. این دارو با افزایش حجم ادرار، به کاهش فشار کمک می‌کند.

• حامل دارویی (Excipient):
  از دی‌مانیتول به‌عنوان پرکننده، شیرین‌کننده یا ماده پایه در ساخت قرص‌ها و داروهای جویدنی استفاده می‌شود. این ماده به‌ویژه در داروهای مناسب برای بیماران دیابتی کاربرد دارد، زیرا سطح گلوکز خون را افزایش نمی‌دهد.

• عامل اسمزی در همودیالیز:
  برای ایجاد تعادل فشار اسمزی در بیماران تحت دیالیز استفاده می‌شود.

۲. کاربرد در صنایع غذایی

• شیرین‌کننده کم‌کالری:
  دی‌مانیتول به‌عنوان جایگزین شکر در محصولات مخصوص بیماران دیابتی یا رژیمی استفاده می‌شود. شاخص گلیسمی پایین، آن را برای این منظور بسیار مناسب کرده است.

• افزودنی غذایی (E421):
  در تولید آدامس‌های بدون قند، آب‌نبات‌ها، شکلات‌های رژیمی، محصولات نانوایی و خوراکی‌های خشک استفاده می‌شود. به‌علت خاصیت خنک‌کنندگی دهان، در فرآورده‌های نعناعی نیز کاربرد دارد.

• ضدکلوخه‌کننده (Anti-caking agent):
  در برخی محصولات پودری، برای جلوگیری از چسبندگی و بهبود جریان‌پذیری مواد خشک، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳. کاربرد در زیست‌فناوری و کشاورزی

• محیط کشت میکروبی:
  دی‌مانیتول به‌عنوان منبع کربن در محیط‌های کشت باکتریایی و قارچی استفاده می‌شود، به‌ویژه در شناسایی گونه‌های خاص میکروبی (مانند گونه‌های استافیلوکوکوس در محیط مانیتول سالت آگار).

• عامل اسمزی در فیزیولوژی گیاهان:
  در مطالعات مربوط به تنش‌های اسمزی و آبی گیاهان، به‌عنوان ماده‌ای برای شبیه‌سازی شرایط کم‌آبی (drought stress) به‌کار می‌رود.

جهت مشاهده مواد شیمیایی بیشتر یه سایت مال کالا مراجعه نمایید.