طراحی ژنتیکی نوزاد ؛ مرزی میان علم، اخلاق و خیال
واقعیت یا خیال ؟
امکان افزودن ویژگی‌های منحصر به‌فرد به جنین در دوران بارداری :
در دهه‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه‌های ژنتیک ، زیست‌فناوری و پزشکی مولکولی ، چشم‌اندازهای تازه‌ای را برای مداخله در فرآیند رشد و تکامل جنین انسان فراهم کرده‌اند. دانشمندان و پژوهشگران سال‌هاست به دنبال راه‌هایی برای افزودن ویژگی‌هایی مانند هوش بالا، قد بلند، رنگ چشم دلخواه یا مقاومت به بیماری‌ها به سلول تخم یا جنین انسان در دوران بارداری یا حتی پیش از آن هستند. اما آیا واقعاً می‌توان در دوران بارداری یا حتی پیش از آن ، ویژگی‌هایی منحصر به فرد به سلول تخم یا جنین انسان افزود ؟
پاسخ این پرسش نیازمند بررسی دقیق فناوری‌های موجود، دستاوردهای علمی اخیر و محدودیت‌های اخلاقی و قانونی است.
۱. ویرایش ژنوم با فناوری CRISPR-Cas9
CRISPR-Cas9 انقلابی در حوزه مهندسی ژنتیک ایجاد کرده است. این ابزار امکان هدف‌گیری دقیق و اصلاح ژن‌های خاص در DNA موجودات زنده را فراهم می‌آورد. در شرایط آزمایشگاهی ، این فناوری توانسته جهش‌های ژنتیکی مسبب برخی بیماری‌ها مانند کم‌خونی داسی‌شکل یا تالاسمی را اصلاح کند.
یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌های استفاده از CRISPR در انسان ، دانشمند چینی “هه جیان‌کوئی” در سال ۲۰۱۸ بود که ادعا کرد دوقلوهایی با ژن ویرایش‌شده برای مقاومت در برابر HIV به دنیا آورده است. این اقدام با محکومیت جهانی مواجه شد ، چرا که هنوز اثرات جانبی بلندمدت و پیامدهای اخلاقی چنین مداخله‌ای به درستی شناخته نشده‌اند !
مشکلات اصلی این روش شامل :
- احتمال بروز جهش‌های ناخواسته (off-target effects)
- نبود کنترل کامل بر تمام اثرات ناشی از دستکاری ژن
- نگرانی‌های جدی اخلاقی در مورد “دستکاری انسان“
۲. غربالگری ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD/PGT)
در فرآیند لقاح مصنوعی (IVF) ، جنین‌هایی که در خارج از بدن مادر تشکیل می‌شوند ، می‌توانند قبل از کاشت در رحم از نظر ژنتیکی بررسی شوند. این روش به نام غربالگری ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی یا PGD* شناخته می‌شود.
>(Preimplantation Genetic Diagnosis)*
با استفاده از این تکنیک ، می‌توان جنین هایی که حامل بیماری های ژنتیکی خاص هستند را شناسایی کرد و یا ویژگی هایی مانند جنسیت یا برخی صفات ظاهری را انتخاب نمود.
>البته این تکنولوژی محدود به انتخاب میان صفات و کد های موجود در ژن های جنین است و نمی‌تواند ویژگی جدیدی را به طور مستقیم به ژنوم اضافه کند ! به عبارتی ، فقط امکان انتخاب از میان گزینه‌های طبیعی والدین را می‌دهد.
۳. تلاش‌های پژوهشی برای مهندسی صفات پیچیده
ویژگی‌هایی مانند هوش ، خلاقیت ، قد یا عملکرد ورزشی ، تحت تأثیر صدها یا حتی هزاران ژن مختلف قرار دارند و تعامل پیچیده‌ای با محیط زندگی فرد دارند. بنابراین ، مهندسی چنین صفاتی به مراتب دشوارتر از اصلاح یک ژن معیوب است.
با این حال، برخی پژوهش‌ها در حال بررسی امکان پیش‌بینی برخی از این صفات با استفاده از الگوریتم‌های ژنتیکی و فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین هستند ، اما این مطالعات هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند و امکان دستکاری عملی و ایمن این صفات فراهم نشده است.
۴. چالش‌های اخلاقی، حقوقی و اجتماعی
حتی اگر از لحاظ علمی به مرحله‌ای برسیم که بتوانیم ویژگی‌های دلخواه را به جنین اضافه کنیم ، با چالش‌های اخلاقی و حقوقی بسیار جدی مواجه خواهیم بود ، برای مثال :
- آیا اخلاقی است که والدین برای فرزندشان ویژگی‌هایی مانند هوش بالا یا ظاهر خاص “سفارش” دهند؟
- آیا این اقدامات منجر به نابرابری‌های ژنتیکی و شکاف طبقاتی جدید نخواهد شد؟
- آیا کودک حاصل از چنین دستکاری‌هایی ، حق دارد بداند که ژنوم او دستکاری شده است؟
و جالب است که بدانید سازمان‌های بین‌المللی مانند WHO* و یونسکو تاکنون خواستار محدودسازی یا ممنوعیت استفاده از مهندسی ژنتیک برای اهداف غیرپزشکی در انسان شده‌اند !
* (World Health Organization – سازمان جهانی بهداشت )
فناوری‌های زیستی امروز می‌توانند برخی بیماری‌های ژنتیکی را اصلاح کرده و یا امکان انتخاب جنین‌های سالم تر را فراهم آورند. اما افزودن ویژگی‌های کاملاً جدید به جنین مانند افزایش هوش یا انتخاب رنگ چشم خاص هنوز در سطح علمی ، ایمن ، اخلاقی و قانونی عملی نشده است.
پیش‌بینی می‌شود که در آینده با پیشرفت فناوری ، امکان « طراحی نوزاد » به واقعیت نزدیک‌تر شود ، اما به این نقطه نیازمند شفافیت علمی ، چارچوب‌های اخلاقی قوی و نظارت‌های قانونی بین‌المللی است. تا آن زمان ، باید با احتیاط و آگاهی، میان رؤیا و واقعیت، مرز روشنی قائل شویم.
نویسنده و گردآورنده : امیرحسین کیوان شکوهی
برای مطالعه مقالات بیشتر به سایت مال کالا مراجعه نمایید.
